Sünnette işçi hakları (1)

Ankara’dan Hamdi Dinçer: “İşçi hakları ile ilgili Kur’ân’ın ve Peygamber Efendimiz’in (asm) ne gibi tavsiyeleri vardır?”

Ceko Etiz: “İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır”1 âyetini ahiret için mi anlamalıyız yoksa bu âyet dünyalık çalışmayı da kapsıyor mu?”

İŞÇİ VE İŞÇİ HAKLARI  

Kur’ân ahiret hayatını asıl hayat olarak sunar 2, ama dünya hayatını ihmal etmemizi de istemez. “Allah’ın sana verdiği şeylerde ahiret yurdunu ara. Dünyadan da nasibini unutma.” 3 diye emreder. İbadeti ihmal etmemek şartıyla dünya için çalışmayı da ibadet sayan bir dinimiz vardır. 

Bediüzzaman der ki: “Eğer sen istirahat ve teneffüs vaktini, ruhun rahatına, kalbin teneffüsüne medar olan namaza sarfetsen; o vakit, bereketli nafaka-i dünyeviye ile beraber, senin nafaka-i uhreviyene ve zâd-ı âhiretine ehemmiyetli bir menba olan, iki maden-i manevî bulursun.” 4

Dünyalık çalışma mefhumu dinimizde yoktur. Dinimiz ibadeti de, çalışmayı da emrediyor. Ahireti de, dünyayı da kazanmamızı istiyor. Birini kazanıp diğerini kaybetmemizi istemiyor.

Netice itibariyle dünya için çalışmamızın içinde dürüstlük, doğruluk, çalışkanlık, verimlilik, işe ve işçiye hakkını vermek, alın teri ve emek sarf etmek, helalinden kazanmaya dikkat etmek, güvenilirlik, cömertlik ve yardımseverlik gibi daha birçok ahlâkî güzellikler kişiye yalnız sevap kazandırmakla kalmaz, her biri tek başına Cenneti kazandırmaya bile kifayet eder.

GÜÇLÜ VE GÜVENİLİR OLMAK   

Kur’ân’da ve hadislerde iş ve işçi hakları ile ilgili dünya kadar belge ve hüküm vardır.   Kur’ân’da buyurulur ki:

* “Ölçüyü, tartıyı tam yapın, insanların haklarını ve ücretlerini eksiltmeyin, insanlara haksızlık etmeyin!” 5

* “Ey iman edenler! Hakkı ayakta tutun, bütün işlerinizde adaleti gerçekleştirin ve adalet numunesi şahitler olun! Bir topluluğa karşı, içinizde beslediğiniz kin ve öfke, sizi adaletsizliğe sürüklemesin. Âdil davranın.” 6

Hazret-i Musa (as) kendisine peygamberlik verilmeden önce Medyen bölgesine gitti. Orada davarlarını sulamaya çalışan iki kız kardeş gördü. Onlara yardım etti. 

Kızlar eve dönünce babalarına:

“Babacığım! Bu iyi yürekli genci işçi olarak tut! Çalıştıracağın en iyi adamdır; kuvvetli ve güvenilir adamdır!” 7 dediler.

Rivayete göre kızların babası Şuayb Aleyhisselâmdır. 

Musa Aleyhisselâm burada on yıl çalıştı, davar güttü. Şuayb Aleyhisselâmın rahle-i tedrisinde nübüvvetin sırlarını öğrendi.

HAK EDİLMİŞ ÜCRET HELÂLDİR 

Musa Aleyhisselâmın işe alınmasını tavsiye eden kızların iki gerekçesi iş ve işçi ahlâkı olarak önemlidir: Musa Aleyhisselâmın güçlü ve güvenilir olması. Bunlar iş dünyasında temel vasıflardır. İşveren olsun, işçi olsun güçlü ve güvenilir olmazsa bundan iki taraf da zarar görür.

Kur’ân Hazret-i Musa ile Hazret-i Hızır (as) yolculundan bahseder. Yolları bir köye uğrar. Bu sırada Hızır, yıkılmak üzere olan bir duvarı onarır ve buna karşılık ücret istemez.

Buna karşılık Hazret-i Musa (as) şöyle der: “İsteseydin! İyi bir ücret alabilirdin!” 8

Bu haberden anlaşılan, bir insan ücreti mukabilinde çalıştırılabilir. Tamamen kendi rızasıyla ücretsiz olarak çalışmasında da sakınca yoktur.

İşçi haklarıyla ilgili bazı hadisler de şöyledir:

“Bir işçi çalıştıran kimse, ona vereceği ücreti bildirsin.” 9

“İşçiye ücretini teri kurumadan veriniz.” 10

“Üç kimse kıyamet gününde beni karşılarında bulacaktır: 1- Benim adımı verip haksızlık eden. 2- Hür insanı satıp parasını yiyen. 3- Bir kimseyi çalıştırıp da, ona ücretini vermeyen.” 11

“Hiç kimse kendi elinin emeğinden daha temiz bir kazanç elde edemez.” 12

Dipnotlar:

1- Necm Sûresi: 39. 2- Ankebut Sûresi: 64. 3- Kasas Sûresi: 77. 4- Sözler, s. 304. 5- A’râf Sûresi: 85. 6- Mâide Sûresi: 8. 7- Kasas Sûresi: 26. 8- Kehf Sûresi: 77. 9- Nesâî, Eymân, 44. 10-Zeylaî, Nasbu’r-Râye, IV, 129; Heysemî, Mecmau’z-Zevâid, IV/97 11- Buhârî, Buyû’, 106, İcâre, 12, 15; İbn Mâce, Rehin, 4; A. İbn Hanbel, II, 292. 12 - İbn Mâce, Ticârât, 1.

Süleyman KÖSMENE